Dit keer een gesprek met een van onze trainers, Josine Engels. We vroegen haar onder andere naar wat haar geïnspireerd heeft om in de palliatieve zorg te gaan werken en wat haar visie is op de toekomst van palliatieve zorg.
Kan je jezelf even voorstellen?
Mijn naam is Josine Engels, ik ben 43 jaar en ik woon in Capelle aan de IJssel samen met mijn man en twee katten. Sinds mijn vijftiende ben ik werkzaam in de zorg en ben daar in de loop der jaren steeds verder in gegroeid. De zorg heeft mij nooit losgelaten en andersom ook niet. Drie jaar geleden heb ik een nieuwe stap gemaakt die mij erg goed bevalt. Want na bijna 30 jaar in de ouderenzorg wilde ik me nog meer richten op zorg in de laatste levensfase, de palliatief-terminale zorg. Dus ben ik gestart als coördinator in Hospice De Liefde in Rotterdam Zuid. Dit doe ik parttime en vind ik ontzettend mooi werk. Sinds 2018 heb ik daarnaast mijn eigen bedrijf ‘Josine’s Care: Samen bij Zorg en Verlies’ waarmee ik losse projecten, trainingen, workshops en coaching verzorg.
Ik heb lang in de verpleeghuiszorg gewerkt, waar palliatieve zorg een grote rol speelt. Wat mij daarin opviel was de scheiding tussen ouderenzorg en palliatieve zorg, wat ik altijd vreemd heb gevonden omdat ze zoveel met elkaar te maken hebben. Daarom heb ik voortdurend aandacht besteed aan palliatieve zorg, trainingen gegeven, projecten gedraaid en ondersteuning geboden aan zowel naasten als de zorgteams.
Momenteel geef ik vooral veel trainingen, workshops en gastlessen, voornamelijk rondom scholing en palliatieve zorg. Bij Finivita bijvoorbeeld, verzorg ik trainingen op dit gebied.
Wat heeft je geïnspireerd om te werken in de palliatieve zorg en om uiteindelijk trainer te worden bij Finivita?
Van jongs af aan heb ik een bepaalde betrokkenheid bij de dood gehad. Ik merk dat veel mensen dit een lastig en beangstigend onderwerp vinden, maar ik heb dat zelf nooit zo ervaren. Voor mij is het belangrijk dat er vrijer over de dood wordt gepraat, zodat mensen in de laatste levensfase beter ondersteund kunnen worden. Net zoals er aan het begin van het leven veel aandacht en zorg is, zou dat ook aan het einde moeten zijn.
Mijn drijfveer is altijd geweest om mensen te ondersteunen bij hoe zij naar het sterven kijken en ze juist in die laatste fase zoveel mogelijk te begeleiden en warme zorg te kunnen bieden. Ik denk dat het van waarde is als mensen niet in een ‘behandelmodus’ blijven, maar juist aanwezig zijn bij degene die stervende is. Hierdoor kan het stervensproces op een zo rustig mogelijke wijze verlopen.
Zou je ons een voor jou betekenisvol moment willen delen vanuit je ervaring in de palliatieve zorg?
Ik herinner me een situatie met een familie waarvan de moeder op sterven lag. De familie bleef heel actief, steeds bezig met spulletjes pakken en druk met elkaar praten, terwijl ik zag dat de moeder reageerde op hun drukte. Op een gegeven moment heb ik de familie hiervan bewust gemaakt en gevraagd om bij hun moeder te gaan zitten. Op dat moment viel er een rust en verstilling over de kamer en vlak daarna blies de moeder haar laatste adem uit. Dit moment was zo betekenisvol omdat het lukte om de onmacht van de familie te doorbreken en een mooi afscheid mogelijk te maken.
Dat was voor mij een heel betekenisvolle ervaring.
Wat is voor jou een waardevol inzicht geweest in de palliatieve zorg?
Een belangrijk inzicht is dat je altijd alert moet zijn op aannames. Denk niet dat jouw collega of de familie weet wat jij weet, of dat zij begrijpen wat je bedoelt. Neem de tijd om dingen uit te leggen en zorg voor aandacht en begeleiding, want familieleden maken dit vaak voor het eerst mee.
Daarnaast is het belangrijk om niet te veel te doen, maar juist aanwezig te zijn en te luisteren. Dit is soms een uitdaging, zeker met de werkdruk en de vele prikkels in de zorg. Toch is het essentieel om er met volle aandacht bij te zijn.
Wat zijn enkele van de belangrijkste uitdagingen waarmee mensen worden geconfronteerd bij het bieden van palliatieve zorg en wat kan scholing bieden om hiermee om te gaan?
Een grote uitdaging is de tijd nemen en met volle aandacht aanwezig zijn, wat in deze tijd met hoge werkdruk moeilijk kan zijn. Mensen denken vaak dat dit veel tijd kost, maar even bij iemand zitten kan al een groot verschil maken. Zorgverleners mogen zich ook realiseren dat niet alles op te lossen is en dat juist het ‘er zijn’ en luisteren goede zorg is.
Daarnaast is het omgaan met eigen ongemak en onmacht een uitdaging. Palliatieve zorg vraagt om een bepaalde houding en vaardigheden, maar ook om zelfzorg en steun van collega’s. In trainingen besteed ik hier veel aandacht aan, zodat zorgverleners leren hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen en hoe ze met hun eigen emoties om kunnen gaan.
Kun je ons iets vertellen over de scholingen die je geeft?
Momenteel verzorg ik voor het Netwerk Palliatieve Zorg Rotterdam verschillende verdiepingsmodules die aansluiten op de Basisscholing Palliatieve Zorg van FiniVita, zoals modules over Complementaire Zorg, Bewust Stoppen met Eten en Drinken en Palliatieve Sedatie. Deze trainingen richten zich op de sociale ondersteuning die nodig is, zowel voor de persoon zelf als voor de naasten en zorgverleners.
Complementaire zorg biedt bijvoorbeeld extra ondersteuning door middel van massage, olie of muziek, wat voor ontspanning en een prettige sfeer kan zorgen. Ik geef uitleg en handvatten, en we oefenen met elkaar om deze zorgvormen toe te passen.
Daarnaast geef ik ook andere workshops en trainingen zoals de Last Aid trainingen, waarin je burgers toerust hoe je Laatste Hulp kunt bieden. Hiermee wordt de dood bespreekbaar gemaakt en krijgt men handvatten om te handelen in de zorg voor mensen die zich in de laatste levensfase bevinden.
Hoe zie je de toekomst van de palliatieve zorg?
Ik hoop dat de palliatieve zorg steeds meer geïntegreerd wordt in de reguliere zorg en dat er meer aandacht komt voor de menselijke kant van zorg. Het zou mooi zijn als er meer ruimte komt voor aandacht en aanwezigheid, in plaats van alleen maar handelen en oplossen. Ook hoop ik dat er meer ondersteuning komt voor zorgverleners, zodat zij hun werk met gevoel en aandacht kunnen blijven doen, zonder dat ze overbelast raken.
Het is belangrijk dat we blijven investeren in scholing en ondersteuning, zodat zowel professionals als naasten de best mogelijke zorg kunnen bieden in de laatste levensfase.
Hartelijk dank voor dit interview Josine!
Florentine Geluk in gesprek met Josine Engels, juni 2024.